Một nghệ sĩ luôn chuyển động
Định nghĩa Tilda Swinton là chấp nhận một mâu thuẫn. Bà là một nghệ sĩ luôn trong trạng thái chuyển động vĩnh cửu, một lực lượng không thể phân loại, người có sự nghiệp luôn khước từ sự hồi tưởng bởi nó không bao giờ thực sự thuộc về quá khứ.
Điều này có lẽ được nắm bắt rõ nhất qua tiêu đề của triển lãm lớn về bà tại Bảo tàng Phim Eye ở Amsterdam: “Ongoing” (Đang diễn ra). Đây không phải là một cái nhìn lại, mà là một chòm sao sống động của các mối quan hệ đối tác sáng tạo đã thúc đẩy công việc của bà, một minh chứng cho một quá trình không bao giờ kết thúc. Vào năm 2026, bà sẽ trở lại sân khấu lần đầu tiên sau hơn ba thập kỷ, diễn lại vai diễn năm 1988 của mình trong vở Man to Man nhân kỷ niệm 70 năm của nhà hát Royal Court. Đây lại là một cử chỉ hướng về phía trước, thách thức các quy ước về quỹ đạo sự nghiệp của một nghệ sĩ kỳ cựu.
Swinton là người đoạt giải Oscar, một biểu tượng thời trang, một nghệ sĩ trình diễn và một ngôi sao của các bom tấn, nhưng không một danh xưng nào đủ để mô tả bà. Bà thích dùng từ “nghệ sĩ trình diễn” (performer) hơn là “diễn viên” (actor), một sự phân biệt tinh tế nhưng then chốt, bao hàm các tác phẩm mang tính ngẫu hứng, tự truyện và đồng sáng tác của bà. Được tờ The New York Times ca ngợi là một trong những diễn viên vĩ đại nhất của thế kỷ 21, bà đã xây dựng sự nghiệp của mình trên nền tảng của nghịch lý: người quý tộc trở thành cộng sản, nàng thơ tiên phong chinh phục Hollywood, và ngôi sao toàn cầu vẫn bám rễ mãnh liệt vào vùng Cao nguyên Scotland. Đây là câu chuyện về cách Katherine Matilda Swinton đã tạo nên một danh tính không phải từ dòng dõi cố định mà bà sinh ra, mà từ cam kết trọn đời với sự cộng tác, biến đổi và niềm tin triệt để rằng bản ngã không phải là đích đến, mà là một hành trình liên tục, đang diễn ra.
Tên triển lãm của bà còn hơn cả một cái tên; đó là luận điểm nghệ thuật của bà, gợi ý về một bản sắc bắt nguồn từ quá trình sáng tạo và kết nối, chứ không phải trong một bộ sưu tập tĩnh các thành tựu quá khứ.
Nữ quý tộc bất đắc dĩ
Gánh nặng của dòng dõi
Để hiểu được hành trình tìm kiếm sự biến đổi không ngừng nghỉ của Tilda Swinton, trước tiên người ta phải nắm được tính bất biến của cội nguồn bà. Bà sinh ra tại London vào ngày 5 tháng 11 năm 1960, trong một gia đình quân đội quý tộc Scotland có dòng dõi thuộc hàng lâu đời nhất Scotland, có thể truy ngược 35 thế hệ về tận thế kỷ thứ 9. Tổ tiên xa xưa nhất được ghi nhận của bà đã tuyên thệ trung thành với Vua Alfred Đại đế vào năm 886. Cha bà, Thiếu tướng Sir John Swinton, là cựu chỉ huy Lữ đoàn Cận vệ của Nữ hoàng và là Lord Lieutenant (Đại diện Hoàng gia) tại Berwickshire, một nhân vật điển hình cho hàng thế kỷ truyền thống, trật tự và thứ mà chính Swinton gọi là “giai cấp sở hữu”. Đó là một thế giới mang gánh nặng lịch sử khổng lồ, một kịch bản được viết sẵn về sự tuân thủ và những kỳ vọng.
Việc Swinton chối bỏ di sản này là trung tâm trong bản sắc của bà. Khi được hỏi về lịch sử lâu đời của gia đình, bà nhận xét: “Tất cả các gia đình đều cổ xưa. Chỉ là gia đình tôi tình cờ sống ở cùng một nơi trong một thời gian dài và có ghi chép lại mọi thứ.” Tuyên bố này là một hành động giải thiêng có chủ đích, một sự từ chối bị định nghĩa bởi quá khứ. Ngay từ khi còn nhỏ, bà đã nổi bật vì không chịu đóng vai trò được giao, bà thường đùa rằng cha mẹ bà đã sớm nhận ra bà “sẽ không kết hôn với một công tước”.
Giáo dục như một sự nổi loạn
Nền giáo dục chính quy của bà đã trở thành đấu trường đầu tiên cho cuộc nổi loạn này. Năm 10 tuổi, bà được gửi đến trường nội trú West Heath Girls’ School, nơi một trong những bạn học của bà là Công nương Diana Spencer tương lai. Bà ghét cay ghét đắng trải nghiệm đó, mô tả trường nội trú là “tàn bạo” và “một cách rất hiệu quả để giữ bạn tách biệt khỏi cuộc sống”. Chính tại West Heath, một khoảnh khắc mang tính định hình đã kết tinh sự chống đối của bà đối với trật tự phụ hệ.
Sau khi nghe hiệu trưởng trường của các anh trai mình nói với các cậu bé: “Các em là những nhà lãnh đạo của ngày mai,” bà trở về trường của mình và được thông báo: “Các em là vợ của những nhà lãnhADCđạo của ngày mai.” Câu nói này đã định rõ vai trò giới hạn, mang tính định kiến giới dành cho bà – một vai trò mà bà sẽ dành cả đời để phá bỏ.
Cambridge và sự thức tỉnh chính trị
Sự thức tỉnh về trí tuệ và chính trị của bà diễn ra tại Đại học Cambridge, nơi bà theo học Khoa học Chính trị – Xã hội và Văn học Anh tại New Hall, tốt nghiệp năm 1983. Trong một hành động nổi loạn dứt khoát chống lại nền tảng quý tộc của mình, bà đã gia nhập Đảng Cộng sản. Cambridge cũng là nơi bà đắm mình trong sân khấu thử nghiệm, nhiệt tình tham gia vào các vở kịch của sinh viên, đặt nền móng cho sự nghiệp trình diễn của mình.
Sau đại học, bà có một thời gian ngắn, khoảng một năm (1984-1985), làm việc tại Công ty Royal Shakespeare danh tiếng. Tuy nhiên, bà nhanh chóng nhận thấy mình không đồng điệu với tôn chỉ của công ty, mà bà cho là do nam giới thống trị. Kể từ đó, bà bày tỏ sự không quan tâm sâu sắc đến các quy ước của sân khấu trực tiếp, cho rằng nó “thực sự nhàm chán”. Con đường của bà không phải là diễn giải các tác phẩm kinh điển trên sân khấu, mà là tạo ra một vai trò mới, chưa được viết sẵn cho chính mình trong thế giới trình diễn.
Toàn bộ hình ảnh nghệ thuật của bà có thể được xem là một phản ứng trực tiếp, kéo dài suốt đời, chống lại bản sắc cố định mà bà được sinh ra trong đó. Niềm đam mê của bà đối với sự linh hoạt và sự trốn thoát khỏi thuyết quyết định lịch sử không phải là một sở thích trừu tượng, mà là một dự án sáng tạo bản thân sâu sắc mang tính cá nhân, một sự lật đổ câu chuyện nguồn gốc của chính bà.
Những năm tháng Jarman: Rèn giũa bản sắc
Mối quan hệ nền tảng
Sau khi rời RSC, Swinton tìm thấy ngôi nhà nghệ thuật của mình không phải ở một tổ chức, mà ở một con người. Năm 1985, bà gặp nhà làm phim tiên phong, nghệ sĩ và nhà hoạt động vì quyền của người đồng tính Derek Jarman. Cuộc gặp gỡ này đã định hình chương đầu tiên trong sự nghiệp của bà và thấm nhuần trong bà một khuôn khổ nghệ thuật và đạo đức vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay. Mối hợp tác kéo dài 9 năm của họ bắt đầu với bộ phim điện ảnh đầu tay của bà, Caravaggio (1986), và kéo dài qua 8 bộ phim, bao gồm tác phẩm mang đậm tính chính trị The Last of England (1988), bộ phim lịch sử queer Edward II (1991), và bộ phim tiểu sử triết học Wittgenstein (1993).
Tinh thần Jarman
Làm việc với Jarman chính là trường học điện ảnh của Swinton. Ông không vận hành theo cấu trúc phân cấp của một đoàn làm phim truyền thống; thay vào đó, ông nuôi dưỡng một môi trường tập thể, hợp tác, nơi Swinton là một đồng tác giả đáng tin cậy ngay từ đầu. Trải nghiệm này đã định hình sở thích làm việc với bạn bè suốt đời của bà, một quá trình mà bà mô tả là được thúc đẩy bởi niềm tin rằng “mối quan hệ chính là nguồn pin”. Các tác phẩm của Jarman cũng mang tính chính trị sâu sắc, là một sự đối đầu nghệ thuật trực diện với các trào lưu đàn áp, kỳ thị đồng tính dưới thời Margaret Thatcher ở Anh, đặc biệt là Điều 28 (Section 28), một luật cấm “thúc đẩy đồng tính luyến ái”. Ông đã dạy bà rằng nghệ thuật có thể là một hình thức của hoạt động xã hội và một nhà làm phim có thể thu hút trung tâm văn hóa xoay quanh mình thay vì chạy theo nó. Tinh thần hợp tác này, được xây dựng trên sự tin tưởng và quyền tác giả chung, đã trở thành DNA vận hành của bà, một mô hình mà bà sẽ tìm cách nhân rộng trong suốt sự nghiệp của mình như một thách thức thầm lặng đối với động lực quyền lực truyền thống của Hollywood.
Bước ngoặt: Mất mát và tái tạo
Mối quan hệ đối tác đã đi đến một kết thúc bi thảm khi Jarman qua đời vì một căn bệnh liên quan đến AIDS vào năm 1994. Đó là một giai đoạn mất mát sâu sắc đối với Swinton; ở tuổi 33, bà đã tham dự tang lễ của 43 người bạn qua đời vì AIDS. Cái chết của cộng tác viên chính đã khiến bà đứng trước một ngã rẽ sáng tạo, không chắc liệu có thể làm việc với bất kỳ ai theo cách tương tự một lần nữa hay không.
Phản ứng của bà không phải là tìm kiếm một đạo diễn khác, mà là phát minh ra một hình thức trình diễn mới. Điều này dẫn đến sự ra đời của The Maybe, một tác phẩm nghệ thuật sống trong đó bà nằm ngủ, có vẻ mong manh, bên trong một tủ kính tại một phòng trưng bày công cộng. Được trình diễn lần đầu tiên tại Serpentine Gallery ở London vào năm 1995, tác phẩm là một phản ứng trực tiếp đối với nỗi đau của đại dịch AIDS. Mệt mỏi vì ngồi bên cạnh những người bạn đang hấp hối, bà muốn “mang một cơ thể sống, khỏe mạnh, đang ngủ đến một không gian công cộng”. Đó là một sự khám phá về sự hiện diện “không trình diễn nhưng vẫn sống động”, một cử chỉ điện ảnh nơi khán giả có thể chọn khoảng cách của họ, săm soi bà ở cự ly gần hoặc xem bà từ xa như một hình ảnh trên màn ảnh. The Maybe đã đánh dấu sự tái tạo của bà, một bước ngoặt hướng tới một hình thức trình diễn cá nhân hơn, mang tính tự truyện hơn, tiếp tục ảnh hưởng đến công việc của bà trong nhiều thập kỷ sau đó.
Orlando và lý tưởng phi giới tính
Bước đột phá quốc tế
Nếu những năm tháng với Jarman đã rèn giũa bản sắc nghệ thuật của bà, thì chính bộ phim Orlando (1992) của Sally Potter đã đưa bản sắc đó ra thế giới. Dựa trên tiểu thuyết năm 1928 của Virginia Woolf, bộ phim kể về một quý tộc người Anh sống 400 năm mà không già đi và giữa chừng, biến thành một phụ nữ. Vai diễn là một con tàu hoàn hảo cho sự hiện diện phi thường, phi giới tính của Swinton, và màn trình diễn xuất sắc của bà đã đưa bà đến với sự công nhận quốc tế.
Hiện thân của sự linh hoạt
Orlando không chỉ là một vai diễn; đó là biểu hiện tối thượng cho dự án cá nhân và nghệ thuật của Swinton. Cuộc hành trình của nhân vật là một sự trốn thoát theo đúng nghĩa đen khỏi những giới hạn của thời gian, lịch sử và di sản về giới – chính những thế lực đã định hình quá trình trưởng thành quý tộc của bà. Swinton đã đóng cả Orlando nam và Orlando nữ với một sự thấu hiểu bẩm sinh về bản sắc cốt lõi của nhân vật, vốn không thay đổi bất chấp những biến đổi bên ngoài.
Bộ phim đạt đến đỉnh điểm với một trong những khoảnh khắc mang tính biểu tượng nhất của bà trên màn ảnh: ở thời hiện đại, Orlando ngồi dưới gốc cây và nhìn thẳng vào máy quay trong 20 giây, ánh mắt bí ẩn của bà mang theo toàn bộ sức nặng của một thiên anh hùng ca 400 năm về sự thay đổi và sinh tồn. Bộ phim là một thành công lớn về mặt phê bình và thương mại, được ca ngợi là một bộ phim chuyển thể táo bạo, thông minh và lộng lẫy về mặt hình ảnh, đi trước các cuộc đối thoại đương đại về bản dạng giới hàng thập kỷ.
Sự ra đời của một biểu tượng thời trang
Tính thẩm mỹ của bộ phim và sự khám phá sâu sắc về bản sắc đã củng cố vị thế của Swinton như một biểu tượng văn hóa và thời trang. Vẻ đẹp ấn tượng, độc đáo và sự khước từ nữ tính truyền thống đã biến bà thành nàng thơ cho các nhà thiết kế tiên phong. Viktor & Rolf đã nổi tiếng khi dựa toàn bộ bộ sưu tập Thu 2003 của họ vào bà, đưa cả một đội quân bản sao của Swinton lên sàn diễn. Bà đã vun đắp các mối quan hệ lâu dài và sâu sắc với các nhà thiết kế, đáng chú ý nhất là Haider Ackermann, người mà bà cảm thấy “có sự đồng hành” khi mặc đồ của ông, cũng như các nhà mốt như Lanvin và Chanel. Gu thời trang của bà, giống như diễn xuất của bà, là một hình thức trình diễn. Bà tuyên bố mình bị ảnh hưởng bởi những đường may sắc sảo và các chi tiết thêu trên quân phục của cha, cùng vẻ quyến rũ phi giới tính của David Bowie, hơn là những bộ váy dạ hội thông thường. Orlando là thời điểm triết lý cá nhân và hình ảnh đại chúng của bà hợp nhất thành một tuyên ngôn duy nhất và mạnh mẽ.
Thành công của bộ phim đã xác thực toàn bộ dự án chống lại trật tự thông thường và phá vỡ các quy chuẩn giới của bà, mang lại cho bà nguồn vốn văn hóa để xây dựng một sự nghiệp hoàn toàn theo các điều kiện không thỏa hiệp của riêng mình.
Chinh phục Hollywood theo cách riêng
Một lối vào chiến lược
Sau thành công của Orlando, Swinton bắt đầu một cuộc điều hướng cẩn thận và chiến lược vào dòng phim chính thống. Các vai diễn trong các bộ phim như Bãi Biển (2000) và Bầu Trời Vanilla (2001) đã giới thiệu bà với khán giả rộng rãi hơn, nhưng đây không phải là một trường hợp “bán mình”. Thay vào đó, đó là sự mở rộng bức tranh nghệ thuật của bà, một thử nghiệm áp dụng cảm quan độc đáo của bà vào các sản phẩm quy mô lớn hơn của Hollywood.
Sự bất thường trong các bom tấn
Việc bà tham gia vào các thương hiệu điện ảnh lớn đã chứng tỏ khả năng phi thường trong việc duy trì tính toàn vẹn nghệ thuật của mình ngay cả trong những khuôn khổ thương mại nhất. Với vai Jadis, Phù thủy Trắng trong loạt phim Biên Niên Sử Narnia (2005-2010), bà đã mang đến một vẻ vương giả băng giá, thực sự rợn người cho một tác phẩm giả tưởng thiếu nhi được yêu thích, tạo ra một nhân vật phản diện vừa đáng sợ vừa mê hoặc. Sau đó, bà bước vào Vũ trụ Điện ảnh Marvel, đảm nhận vai Thượng Cổ Tôn Giả (The Ancient One) trong Doctor Strange: Phù Thủy Tối Thượng (2016) và Avengers: Hồi Kết (2019). Trong một lựa chọn diễn viên mang tính lật đổ, bà vào vai một nhân vật thường được miêu tả là một ông lão Tây Tạng, truyền cho vị pháp sư một sự điềm tĩnh siêu việt, tối giản và một quyền uy thầm lặng, thư thái, thách thức khuôn mẫu bom tấn về một bậc thầy toàn năng. Bà coi những dự án thương mại này như những thử nghiệm, xem các nguyên mẫu đã được thiết lập không phải là những ràng buộc mà là những khuôn mẫu để lấp đầy và thay đổi một cách tinh tế từ bên trong, qua đó “tuồn” cảm quan tiên phong của mình lên những màn ảnh lớn nhất thế giới.
Chiến thắng Oscar
Đỉnh cao của sự hòa nhập thành công vào hệ sinh thái Hollywood đến vào năm 2008 tại Lễ trao giải Oscar lần thứ 80. Swinton đã giành giải Oscar cho Nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất với vai Karen Crowder, một nữ luật sư tàn nhẫn và đang trên bờ vực sụp đổ của một tập đoàn, trong bộ phim kinh dị pháp lý Michael Clayton (2007) của Tony Gilroy. Diễn xuất của bà được ca ngợi là “lạnh lùng một cách tinh tế”, một bức chân dung bậc thầy về một nhà điều hành vô đạo đức bị nuốt chửng bởi tham vọng và sự hoảng loạn. Bản thân Swinton nhận thấy vai diễn này không giống bình thường vì tính tự nhiên của nó, một sự khác biệt so với các tác phẩm cách điệu hơn của bà. Chiến thắng này là một thời điểm quan trọng, củng cố vị thế của bà là một trong những nghệ sĩ trình diễn được kính trọng và đa tài nhất trong ngành, một người có thể di chuyển liền mạch giữa dòng phim nghệ thuật và chính thống, xuất sắc ở cả hai mà không cần thỏa hiệp.
Nghệ thuật biến hóa
Bậc thầy hóa trang
Sự nghiệp của Tilda Swinton có thể được đọc như một tác phẩm trình diễn nghệ thuật dài hơi về chính chủ đề bản sắc. Bà là một “tắc kè hoa” thực thụ, nhưng sự biến đổi của bà không chỉ là trang điểm và phục trang; chúng là những hành động hiện thân sâu sắc, thách thức các giả định của khán giả về giới tính, tuổi tác và nhân tính. Mỗi sự hóa trang triệt để là một minh chứng thực tế cho niềm tin nghệ thuật cốt lõi của bà về sự không tồn tại của một bản ngã cố định, chứng minh rằng bản sắc là linh hoạt và mang tính trình diễn.
Các ca nghiên cứu về sự biến đổi
Một số vai diễn nổi bật như đỉnh cao của sức mạnh biến hóa của bà. Trong bộ phim kinh dị hậu tận thế Chuyến Tàu Băng Giá (2013) của Bong Joon-ho, bà hoàn toàn không thể nhận ra trong vai Bộ trưởng Mason, một hình ảnh biếm họa lố bịch của quyền lực độc đoán. Với chiếc mũi hếch, hàm răng giả lớn, bộ tóc giả cứng nhắc và những huy chương chiến tranh giả, Mason là một nhân vật lố lăng và thảm hại, một sự pha trộn giữa các “quái vật” lịch sử như Margaret Thatcher và Benito Mussolini. Sự lố bịch cố hữu trong ngoại hình của bà là chìa khóa của nhân vật, một chiếc loa phát thanh di động cho một chế độ tàn bạo mà quyền lực cũng mong manh như vẻ ngoài kệch cỡm của bà ta.
Với bộ phim Khách Sạn Đế Vương (2014) của Wes Anderson, bà phải trải qua năm giờ hóa trang mỗi ngày để trở thành Madame D., một góa phụ 84 tuổi, giàu có. Mặc dù có rất ít thời gian xuất hiện trên màn ảnh, màn trình diễn đầy kịch tính và đeo bám của bà hoàn toàn đáng nhớ, khởi động toàn bộ cốt truyện điên rồ của bộ phim và tượng trưng cho thế giới đã mất trước chiến tranh mà bộ phim thương tiếc.
Có lẽ sự biến đổi triệt để nhất của bà là trong bộ phim làm lại Suspiria (2018) của Luca Guadagnino. Trong một kỳ công trình diễn nhiều lớp, bà không chỉ đóng vai giám đốc vũ đạo bí ẩn Madame Blanc, mà còn, một cách bí mật, đóng vai bác sĩ tâm lý nam lớn tuổi, Tiến sĩ Jozef Klemperer – một vai diễn ban đầu được ghi danh cho một diễn viên hư cấu tên là Lutz Ebersdorf. Sự tận tâm của bà là tuyệt đối; nghệ sĩ trang điểm Mark Coulier tiết lộ rằng bà đã đeo một “bộ phận sinh dục giả khá nặng” dưới trang phục để cảm nhận và hóa thân hoàn toàn vào nhân vật nam. Mặc dù bộ phim gây chia rẽ giới phê bình, màn trình diễn kép của Swinton là một minh chứng ngoạn mục cho sự cống hiến không sợ hãi của bà trong việc xóa nhòa ranh giới của bản sắc.
Cốt lõi tâm lý: Chúng Ta Cần Nói Chuyện Về Kevin
Sự biến đổi của Swinton không chỉ ở vẻ bề ngoài. Trong bộ phim tâm lý dữ dội Chúng Ta Cần Nói Chuyện Về Kevin (2011) của Lynne Ramsay, bà đã mang đến một trong những màn trình diễn được ca ngợi nhất sự nghiệp với vai Eva Khatchadourian, mẹ của một cậu con trai tuổi teen gây ra một vụ thảm sát ở trường học. Bộ phim được kể hoàn toàn từ góc nhìn tan nát, đau buồn của Eva, và diễn xuất của Swinton là một sự khám phá không hề sợ hãi về sự mâu thuẫn trong tình mẫu tử, cảm giác tội lỗi và tình yêu thương dai dẳng, không thể giải thích được. Đó là một bức chân dung tâm lý đau đớn, đòi hỏi bà phải xuất hiện trong gần như mọi khoảnh khắc của bộ phim, gánh vác sức nặng cảm xúc to lớn của nó. Vai diễn đã mang về cho bà các đề cử BAFTA và Quả cầu Vàng, đồng thời củng cố danh tiếng của bà là một nữ diễn viên có lòng dũng cảm và chiều sâu cảm xúc vô song.
Một chòm sao cộng sự
Vượt ra ngoài Jarman
Sau cái chết của Derek Jarman, Tilda Swinton không tìm kiếm người thay thế mà thay vào đó, bà bắt đầu xây dựng một chòm sao mới gồm các gia đình sáng tạo. Mô hình sự nghiệp của bà, dựa trên lòng trung thành và sự hợp tác lặp đi lặp lại, là sự tiếp nối trực tiếp của tinh thần mà bà đã học được trong những năm đầu hình thành sự nghiệp. Mỗi cộng tác viên chính của bà cho phép bà khám phá một khía cạnh khác nhau trong bản sắc nghệ thuật của chính mình, khiến bộ sưu tập phim của bà trở thành một cuộc đối thoại được tuyển chọn kỹ lưỡng với những bộ óc nghệ thuật khác nhau, chứ không chỉ là một chuỗi các vai diễn đơn thuần.
Wes Anderson (Người tạo phong cách)
Năm bộ phim hợp tác với Wes Anderson—trải dài từ Vương Quốc Trăng Lên (2012), Khách Sạn Đế Vương (2014), Đảo Của Những Chú Chó (2018), Bản Tin Nước Pháp (2021), đến Thành Phố Thiên Thạch (2023)—khai thác sự chính xác và trí tuệ sắc sảo của bà. Các vai diễn của bà trong thế giới sân khấu được sắp đặt tỉ mỉ của ông thường là những vai khách mời nhỏ nhưng luôn tạo được ảnh hưởng. Dù là “Nhân viên Dịch vụ Xã hội” nghiêm khắc trong Vương Quốc Trăng Lên, nhà phê bình nghệ thuật J.K.L. Berensen trong Bản Tin Nước Pháp, hay nhà khoa học Tiến sĩ Hickenlooper trong Thành Phố Thiên Thạch, bà đều mang đến một cảm quan sắc bén, hòa hợp hoàn hảo với lối diễn xuất tiết chế và cách điệu của Anderson.
Luca Guadagnino (Người duy mỹ)
Mối quan hệ lâu dài và sâu sắc của bà với đạo diễn người Ý Luca Guadagnino kích hoạt sự gợi cảm và chiều sâu cảm xúc của bà. Mối quan hệ của họ bắt đầu với bộ phim đầu tay của ông vào năm 1999, The Protagonists, và kể từ đó đã tạo ra bộ phim gia đình xa hoa Tôi Là Tình Yêu (2009)—một dự án họ đã cùng nhau phát triển trong hơn một thập kỷ—bộ phim giật gân đầy nhục cảm Cú Rơi Ngoạn Mục (2015), và thiên anh hùng ca kinh dị Suspiria (2018). Các tác phẩm của họ là một bữa tiệc cho các giác quan, khám phá các chủ đề về ham muốn, đam mê và bản sắc trên bối cảnh hình ảnh lộng lẫy, trong đó thời trang và thẩm mỹ đóng vai trò tường thuật trung tâm.
Jim Jarmusch (Nhà thơ của đêm)
Với đạo diễn độc lập người Mỹ Jim Jarmusch, Swinton khám phá khía cạnh triết lý, siêu phàm của mình. Qua bốn bộ phim họ làm cùng nhau—Broken Flowers (2005), Những Giới Hạn Của Kiểm Soát (2009), Xác Sống Không Chết (2019), và đáng chú ý nhất là bản tình ca ma cà rồng Chỉ Những Người Tình Còn Sống (2013)—họ đã tạo ra một loạt tác phẩm được định hình bởi một cảm quan điềm tĩnh, về đêm và đầy chất thơ. Với vai Eve, nữ ma cà rồng cổ xưa, thông thái trong Chỉ Những Người Tình Còn Sống, Swinton thể hiện một vẻ duyên dáng và trí tuệ vượt thời gian, hoàn toàn phù hợp với thế giới u sầu, thấm đẫm âm nhạc của Jarmusch, nơi quy tụ những nghệ sĩ-nhà thơ-nhà khoa học tài ba.
Người phụ nữ đằng sau hình ảnh
Cuộc sống ở Cao nguyên
Bất chấp vẻ ngoài siêu thực trên màn ảnh, cuộc sống của Tilda Swinton lại cố tình tiếp đất. Bà sống tại Nairn, một thị trấn ở vùng Cao nguyên Scotland, cách xa các trung tâm của ngành công nghiệp điện ảnh. Lựa chọn này không phải là một sự trốn chạy khỏi công việc, mà chính là nền tảng giúp công việc đó trở nên khả thi. Nó cho phép bà bảo vệ sự tự do sáng tạo và tinh thần hợp tác mà bà trân trọng hơn tất cả.
Cuộc sống cá nhân của bà cũng thách thức các quy ước. Bà có một mối quan hệ lâu dài với nghệ sĩ và nhà viết kịch người Scotland John Byrne, và họ có hai người con sinh đôi, Honor Swinton Byrne và Xavier Swinton Byrne, vào năm 1997. Từ năm 2004, bạn đời của bà là nghệ sĩ thị giác người Đức-New Zealand Sandro Kopp. Bà mô tả sự sắp đặt của họ như một “gia đình bạn bè” hạnh phúc và độc đáo. Con gái bà, Honor Swinton Byrne, đã nối bước mẹ, đóng cùng bà trong các bộ phim được giới phê bình đánh giá cao của Joanna Hogg, Kỷ Vật và Kỷ Vật: Phần II. Những lựa chọn cuộc sống này phản ánh tham vọng thời thơ ấu của bà, điều mà bà từng thú nhận không phải là sự nổi tiếng, mà chỉ đơn giản là “một ngôi nhà bên bờ biển, một khu vườn rau, những đứa trẻ, vài chú chó và rất nhiều bạn bè,” cùng cơ hội để “làm việc cùng bạn bè”.
Nghệ thuật vượt ngoài màn ảnh
Hoạt động nghệ thuật của Swinton vượt xa khỏi phạm vi điện ảnh. Tác phẩm trình diễn The Maybe của bà đã trở thành một sự kiện lặp lại, không báo trước, xuất hiện tại Museo Barracco ở Rome (1996) và Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở New York (2013) sau lần ra mắt tại London. Bà cũng tham gia vào công việc giám tuyển, tổ chức một triển lãm nhiếp ảnh lấy cảm hứng từ Orlando tại Aperture Foundation vào năm 2019. Sự hợp tác của bà với nhà sử học thời trang người Pháp Olivier Saillard đã tạo ra một loạt các tác phẩm trình diễn được hoan nghênh, sử dụng trang phục để khám phá ký ức và lịch sử. Những hoạt động này không phải là sở thích, mà là những phần không thể thiếu của một dự án nghệ thuật toàn diện, nơi ranh giới giữa nghệ thuật và cuộc sống bị cố tình xóa nhòa.
Một cảm quan Queer
Vào năm 2021, Swinton làm rõ rằng bà tự nhận mình là “queer”, giải thích rằng đối với bà, thuật ngữ này liên quan đến cảm quan (sensibility) hơn là tình dục (sexuality). Sự tự nhận dạng này là một sự tổng kết phù hợp cho toàn bộ sự nghiệp của bà. “Queer”, theo nghĩa này, là tồn tại bên ngoài các phạm trù cứng nhắc, đặt câu hỏi về các chuẩn mực và đón nhận sự linh hoạt như một trạng thái tồn tại. Đó là một cảm quan đã ảnh hưởng đến mọi khía cạnh trong sự nghiệp của bà, từ thẩm mỹ phi giới tính và các vai diễn phá vỡ khuôn khổ giới tính đến các phương pháp hợp tác và sự thách thức của bà đối với hệ thống ngôi sao truyền thống.
Cuộc đối thoại đang diễn ra: Nghệ thuật như một thực hành sống
Triết lý của Swinton về sự hợp tác và sáng tạo không ngừng đang được thể hiện một cách trọn vẹn nhất trong “Tilda Swinton – Ongoing”, một triển lãm lớn diễn ra từ tháng 9 năm 2025 đến tháng 2 năm 2026 tại Bảo tàng Phim Eye ở Amsterdam. Được mô tả không phải là một triển lãm hồi tưởng, mà là một “chòm sao sống động” gồm các ý tưởng và tình bạn của bà, triển lãm tập trung vào vai trò tích cực của bà với tư cách là một đồng tác giả.
Swinton đã mời tám trong số các đối tác nghệ thuật thân thiết nhất của mình để tạo ra các tác phẩm mới và trình bày các tác phẩm hiện có. Các cộng tác viên bao gồm Pedro Almodóvar, Luca Guadagnino, Joanna Hogg, Derek Jarman, Jim Jarmusch, Olivier Saillard, Tim Walker và Apichatpong Weerasethakul. Các tác phẩm mang tính cá nhân sâu sắc, khám phá các chủ đề về ký ức, thiên nhiên và tình bạn. Các điểm nổi bật bao gồm việc tái tạo đa phương tiện căn hộ ở London những năm 1980 của bà cùng với Joanna Hogg, một bộ phim ngắn và tác phẩm điêu khắc mới của Luca Guadagnino, và một bộ ảnh của Tim Walker được chụp tại ngôi nhà của gia đình bà ở Scotland. Trong một buổi trình diễn kéo dài nhiều ngày với Olivier Saillard, Swinton sẽ làm sống lại các trang phục từ bộ sưu tập cá nhân, phục trang phim và các di vật của gia đình. Triển lãm là một hiện thân vật lý cho niềm tin của bà rằng nghệ thuật không phải là một sản phẩm tĩnh, mà là một cuộc trò chuyện sống động, hít thở giữa những người bạn tin cậy.
Mãi mãi “Đang diễn ra”
Tilda Swinton là một nghệ sĩ được định nghĩa bởi nghịch lý: người quý tộc đón nhận sự nổi loạn, nàng thơ tiên phong trở thành ngôi sao của các bom tấn, biểu tượng của công chúng sống một cuộc đời kín đáo. Sự nghiệp của bà là một minh chứng mạnh mẽ cho một tầm nhìn không thỏa hiệp, chứng minh rằng có thể vươn đến đỉnh cao của ngành công nghiệp điện ảnh mà không phải hy sinh một chút nào sự toàn vẹn nghệ thuật.
Bà đã xây dựng sự nghiệp của đời mình không phải dựa trên một tham vọng đơn lẻ, mà dựa trên một chòm sao gồm các mối quan hệ sáng tạo sâu sắc và bền bỉ. Khi bà chuẩn bị cho các dự án như triển lãm “Ongoing” và sự trở lại sân khấu London vào năm 2026 để diễn lại vai diễn năm 1988 trong Man to Man, rõ ràng là sự nghiệp của bà không có hồi kết. Chỉ có quá trình liên tục của sự khám phá, đối thoại và tái tạo.
Di sản của Tilda Swinton không chỉ nằm ở những nhân vật bà đã đóng, mà còn ở cách mạng tính mà bà đã tham gia cuộc chơi. Bà không chỉ thành công trong ngành công nghiệp điện ảnh; bà đã mở rộng một cách cơ bản sự hiểu biết của chúng ta về những gì một nghệ sĩ trình diễn có thể làm được, củnging cố vị thế của mình là một trong những nghệ sĩ độc đáo và có ảnh hưởng nhất trong thế hệ của bà.
